محمدقلی مجد، مدرس مرکز خاورمیانه دانشگاه پنسیلوانیا، در کتاب «رضاشاه و بریتانیا» مینویسد:
«از ۱۸.۴۱۲.۰۰۰پوند [۹۲.۰۶۰.۰۰۰ دلار] که از سال ۱۹۲۸ تا ۱۹۴۱م (۱۳۰۷ تا ۱۳۲۰ شمسی) به خرید تسلیحات از اروپا و آمریکا اختصاص یافت، حداکثر ۴.۵ میلیون پوند واقعاً به مصرف خرید سلاح رسید. چنانکه در زیر آمده است، چیزی که از این مبلغ در دوران رضاشاه باقی مانده بود، فقط ۵۰۸ هزار دلار (در حدود ۱۰۱ هزار پوند) بود.
اگر واقعاً ۹۱ میلیون دلار صرف خرید سلاح میشد، ایران میتوانست نیروی زمینی و نیروی هواییِ بهمراتب بزرگتری از آنچه در سال ۱۹۴۱م (۱۳۲۰ شمسی) داشت، داشته باشد؛ حتی اگر قیمتهای غلوشدۀ سال ۱۹۴۱م (۱۳۲۰ شمسی) را برای پیشرفتهترین تسلیحات آمریکایی در نظر بگیریم (۷۰ هزار دلار برای یک هواپیمای جنگی، ۲۵ هزار دلار برای یک تانک و ۵ هزار دلار برای یک کامیون)، ایران میتوانست بهطور بالقوه ۱۳۰۰ جنگندهبمبافکن آمریکایی با بیش از ۳۵۰۰ تانک و یا ۱۸۰۰۰ کامیون و یا هر ترکیب مناسبی از آنها را خریداری کند؛ با وجود این در سال ۱۹۴۱ ایران عملاً ۲۴۵ هواپیمای جنگی، ۱۰۰ تانک و حداکثر ۵۰۰ کامیون و تراکتور در اختیار داشت؛ علاوه بر این، مهمات ارتش فقط کفاف یک یا دو روز جنگ را میداد.
شواهد موجود حاکی از آن است حداقل ۱۴ میلیون پوند به حسابهای بانکی رضاشاه سرازیر شده است؛ بدین ترتیب درستی ادعای دکترمصدق مبنی بر اینکه بخش عمدهای از درآمدهای نفتی ایران به حسابهای بانکی رضاشاه در اروپا و آمریکا سرازیر شده بود، تأیید میشود.
در ارتباط با ۶.۳ میلیون پوند (۳۱.۵ میلیون دلار) هم که ظاهراً به پروژههایی نظیر ساخت بنادر، راهآهن و یا تعمیر و نگهداری راهآهن اختصاص یافته بود، میتوان نسبتاً مطمئن بود که این پول برای تبدیل درآمدهای املاک رضاشاه در داخل کشور به ارز و سپردهگذاری آنها در بانکهای خارجی استفاده میشد.
دادهها و تحلیلها نشان میدهند که حداقل ۲۰ میلیون پوند (۱۰۰ میلیون دلار) یا دوسوم از حق امتیاز نفت ایران در سالهای ۱۹۲۷ تا ۱۹۴۱م [۱۳۰۶-۱۳۲۰ شمسی] توسط رضاشاه دزدیده شد یا تغییر جهت داده شد. چنانکه در فصلهای دیگر کتاب نشان دادهایم، این مطلب از سوی منابعی تأیید شد که هیچکس انتظارش را نداشت. برای درک بزرگیِ این مبلغ همین کافیست که بدانیم سقف تضمین اعتبارات بانک واردات و صادرات ایالات متحده در سال ۱۹۴۰م [۱۳۱۹ شمسی] مبلغ ۱۰۰ میلیون دلار بود».[۱]
[۱] Mohammad Gholi Majd, Britain & Reza Shah: The Plunder of Iran, 1921-1941, p303.